ویژگی های دوره غیبت صغری

1) زمان آن محدود است واز نظر زمانی نزدیک به هفتاد سال طول کشید. به خاطر همین محدودیت وکوتاهی زمان، از آن به غیبت صغری تعبیر نموده اند، برخلاف غیبت کبری که زمانش طولانی است ومدت آن را جز خداوند کسی نمی داند.

2) در دوره غیبت صغری، حضرت به کلی از دیده ها پنهان نبود، بلکه با وکلا وسفیران خاصش در تماس بود، وگاهی سفیران حضرت ملاقات برخی از افراد را با امام ترتیب می دادند.

3) در دوره غیبت صغری، امام چهار وکیل ویا چهار نماینده داشت که برای تک تک آنان ویکی پس از دیگری، حکم وکالت صادر نمود ودیگر نمایندگان حضرت از سوی این چهار نفر مأموریت داشتند. اما بعد از پایان این دوره، فرد خاصی به عنوان نائب آن حضرت وجود ندارد، بلکه به فرموده ائمه هرکس شرایط وکالت را داشته باشد، می تواند وکیل ونماینده عام آن حضرت باشد، بنابراین دوره بعد از غیبت صغری را می توان به دوره وکالت فقیهان معرفی نمود.

4) در دوره غیبت صغری ممکن بود برخی از افراد، آن حضرت را ببینند وامام مهدی علیه السلام را بشناسند، ولی در دوره غیبت کبری کسی او را نمی بیند واگر هم ببیند او را نمی شناسد. اگر هم برخی از خواص، حضرت را ببینند وبشناسند اجازه ندارند آن را برای دیگران بازگو نمایند، مگر با اجازه خود حضرت.

چهار نفر ازنمایندگان خاص آن حضرت معروف به نواب اربعه است. در این نوشتار براین هستیم که نواب اربعه را معرفی نموده وتاحدودی شخصیت اجتماعی آنان را مورد بررسی قرار دهیم.

نمایندگی وسفارت امام دوازدهم، از پست ها ومسئولیت های بسیار خطیر وپراهمیت شناخته شده است واین مقام والا، تنها برازنده کسی است که کران تاکران وجودش از ویژگیها وارزشها، آراسته باشد، از ویژگیهای چون ایمان خلل ناپذیر، امانتداری به مفهوم واقعی آن، تقواپیشگی وپرهیزکاری، رازداری وپوشیده داشتن اموری که باید نهان بماند، دخالت ندادن رأی ونظر شخصی خویش در امور خاص به آن حضرت، اجرای دستورات وتعلیمات رسیده از جانب مقام والای امامت و ولایت راستین ودیگر ارزشها و ویژگیها وشرایط... برخوردار باشد.

روشن است که نیابت خاص آن حضرت از نیابت عام که مجتهد جامع الشرایط از آن برخوردار است، مسئولیتی بس برتر وخطیر است، گرچه در دومی نیز اجتهاد به مفهوم حقیقی کلمه، همراه ویژگیهای چون عدالت در میدان عمل، مخالفت واقعی با هوای نفس، التزام وتمسک خالصانه به معیارها وموازین شرعی در ابعاد گوناگون حیات، ژرف نگری وشناخت عمیق ودیگر شرایط در درجه بسیار والا وگسترده ای ضروری است.

در دوران غیبت صغری، نمایندگان خاص آن حضرت رابط بین شیعیان وامام غائب بوده ونزد شیعه از منزلت خاصی برخوردار بوده اند، زیرا پس از شهادت امام حسن عسکری علیه السلام طبق رهنمودهای خود آن حضرت به خواص شیعیان، هرگاه شیعیان مشکلی داشتند یا نیاز به فهم مسئله ای پیدا می کردند، یا می خواستند وجهی از سهم امام را به عنوان ادای دین شرعی به امام زمان برسانند؛ به وسیله این چهارمرد پاک سرشت، به امام غایب می رساندند وپاسخ آن را دریافت می نمودند.
نظر به اینکه آنها دارای چنین مقام حساسی بوده اند؛ می باید وظایف خود را با احتیاط انجام دهند. از این رو در عصر خود درست شناخته نشدند. مثلاً نمی دانیم با اینکه آنها در میان آن همه علما ومحدثین، وفقهای شیعه دارای چنین مقامی بوده اند؛ چرا اثری در فقه وحدیث از خود به جای نگذاشته اند، واینکه چرا آنها به این مقام عالی نائل گشته اند. اعلم زمان خود بوده اند یا از ویژگی دیگری برخوردار بوده اند که به این افتخار نائل شدند.

بنا براین به دلیل همین اصل رازداری که آنان (نواب اربعه) باتوجه به آن تمام رفتار وکردارشان را تنظیم می کردند، امروزه منابع زیادی در دست نداریم که تمام شئون آنان را پوشش داده باشد. ولی به طور کلی هم زندگی این نواب عالی مقام ناشناخته نیست.